Theo Sen (1999), phát triển nên được định nghĩa là một quá trình nâng cao quyền tự do của cá nhân thay vì nhấn mạnh vào lợi ích kinh tế hoặc tiến bộ công nghệ. Ông cho rằng việc tăng thu nhập cá nhân hoặc thúc đẩy các công nghệ tiên tiến ở một quốc gia phải gắn với việc nâng cao mức sống cho mọi công dân. Nói cách khác, sự giàu có chỉ quan trọng khi nó khuyến khích cuộc sống hạnh phúc hơn cho công dân. Ngoài ra, mục tiêu cuối cùng của phát triển là xóa bỏ tất cả các hình thức của sự không tự do (ví dụ, nghèo đói, thiếu thốn xã hội, xã hội không khoan dung) và tăng cường các quyền tự do thực chất cho tất cả mọi người trong toàn xã hội, mang lại cho những cá nhân này một cuộc sống chất lượng và có ý nghĩa (Sen, 1999).
Trong cách tiếp cận của Sen, phát triển được xem như một khái niệm đa chiều. Bằng cách nhấn mạnh các yếu tố phi kinh tế hơn là các yếu tố kinh tế, trọng tâm của ông chuyển từ “số lượng” sang “chất lượng” hướng tới một xã hội công bằng và bình đẳng hơn. Ông cho rằng việc sử dụng GDP không thể phản ánh chính xác sự phát triển của một quốc gia vì nó chỉ đơn thuần đo lường quy mô nền kinh tế của một quốc gia. Bản thân GDP không nắm bắt được sự phân phối thu nhập và bỏ qua những tác động tiêu cực của tăng trưởng kinh tế đối với toàn xã hội. Do đó, các khía cạnh khác của cuộc sống nên được đề cập để đo lường chất lượng cuộc sống của một quốc gia, chẳng hạn như tuổi thọ trung bình, tỷ lệ biết chữ, bất bình đẳng và các chỉ số môi trường. Mặc dù cách tiếp cận của ông khá toàn diện và có thể áp dụng cho tất cả các quốc gia, nhưng có một số hạn chế do ông thiếu cân nhắc các yếu tố về lịch sử hoặc yếu tố toàn toàn cầu khi phân tích một số vấn đề phát triển cũng như không kết nối được các vấn đề này. Theo cách tiếp cận của ông đã được đề xuất hơn hai mươi năm trước, một số vấn đề có thể không đúng trong bối cảnh hiện tại. Hơn nữa, có thể khá khó để định lượng các khái niệm phi kinh tế của ông, đặc biệt là ở các nước đang phát triển.
Sử dụng các chỉ số khác là điều cần thiết để có được cái nhìn toàn diện hơn về sự phát triển và đóng góp vào việc hoạch định chính sách vời đầy đủ thông tin. Do đó, mức độ phát triển nên được đo lường bằng một chỉ số tổng hợp có xem xét đến chất lượng cuộc sống của một quốc gia. Trong trường hợp này, một số chỉ số, chẳng hạn như Chỉ số Vốn con người (HCI), Chỉ số Tiến bộ Thực (GPI), Chỉ số Phát triển Con người (HDI), Chỉ số Hành tinh Hạnh phúc (HPI), Chỉ số Tiến bộ Xã hội (SPI) nên được đề xuất để đo lường khái niệm của sự phát triển. Bằng cách kết hợp các biến số khác nhau, các chỉ số tổng hợp có thể đánh giá sự phát triển của một quốc gia vượt ra ngoài giới hạn về thu nhập. Ví dụ: HDI là chỉ số tổng hợp của giáo dục, tuổi thọ trung bình và GNI bình quân đầu người giúp các nhà hoạch định chính sách và người dân có được cái nhìn rộng hơn về địa vị của một quốc gia thay vì chỉ nhìn vào GDP, vốn chỉ là một chỉ số kinh tế. Tuy nhiên, rất khó để có một chỉ số có thể phù hợp với tất cả các khía cạnh của sự phát triển. Mặc dù các thước đo dựa trên tăng trưởng kinh tế như GDP hoặc GNP trong một khoảng thời gian đã chứng tỏ sự hữu ích trong đánh giá tiến bộ và tình trạng tài chính của các quốc gia, nhưng bản thân GDP hoặc GNP có một số hạn chế khi nó không đo lường được các khía cạnh quan trọng của hạnh phúc. Tùy theo mục đích cụ thể mà chúng ta có thể cân nhắc nên sử dụng chỉ số nào. Về khái niệm phát triển, nên sử dụng các chỉ số tổng hợp thay vì GDP hoặc GNP.
Bảo Nguyễn
Tài liệu tham khảo:
Sen, A. (1999). Development as Freedom, Alfred A. Knopf, New York.
